اتوبوس، این وسیله نقلیه عمومی که شاید روزانه بارها و بارها در خیابان‌ها با آن مواجه می‌شویم، برای بسیاری از ایرانی‌ها نمادی از زندگی شهری است.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری خودروهای تجاری (سیونا)، در هر گوشه‌ای از تهران، اصفهان، شیراز یا هر شهر دیگری، مردم در انتظار رسیدن اتوبوس‌ها هستند؛ اما آیا می‌دانیم که این سیستم حمل‌ونقل در ایران چه تاریخچه‌ای دارد و چگونه از یک خدمت ساده به یک زیرساخت حیاتی تبدیل شده است؟
آغاز اتوبوسرانی در ایران؛ از سال‌های ابتدایی
اتوبوسرانی در ایران به‌طور رسمی از سال ۱۳۱۷ شروع شد. در آن سال، اولین اتوبوس‌های وارداتی به تهران رسیدند. این اتوبوس‌ها که اغلب از نوع دوطبقه بودند، برای جابجایی مسافران در سطح پایتخت مورد استفاده قرار گرفتند. آن زمان، وسایل حمل‌ونقل عمومی عمدتاً محدود به ترن‌های شهری، تاکسی‌ها و چندین اتوبوس بود.
در آن زمان، اتوبوس‌ها در مسیرهای اصلی شهر مانند خیابان شاه‌رضا (ولی‌عصر فعلی) حرکت می‌کردند و گاهی تعدادشان به ۱۵ یا ۲۰ دستگاه می‌رسید. این دوره، شروعی بود برای تحولی که در سال‌های بعد بیشتر به چشم آمد.
گسترش خطوط اتوبوسرانی؛ از جنگ جهانی تا توسعه شهری
در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم، با توجه به افزایش جمعیت تهران و مشکلات حمل‌ونقل عمومی، نیاز به توسعه بیشتر اتوبوس‌ها محسوس‌تر شد. در سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰، خط‌های اتوبوسرانی در تهران و دیگر شهرهای بزرگ گسترش یافت و به‌طور همزمان، دولت اقدام به تأسیس شرکت‌های جدیدی برای مدیریت و بهره‌برداری از خطوط اتوبوسرانی کرد.
در دهه ۴۰، با پیشرفت تکنولوژی و واردات اتوبوس‌های جدید از کشورهای مختلف، به‌ویژه کشورهای اروپایی، خدمات اتوبوسرانی به سطح بالاتری از کیفیت رسید. از جمله این تغییرات می‌توان به شروع استفاده از اتوبوس‌های دربسته، به جای اتوبوس‌های بدون درب که پیش‌تر استفاده می‌شدند، اشاره کرد.
اتوبوسرانی در دوران انقلاب اسلامی؛ نوسازی و تغییرات
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، اتوبوسرانی ایران با چالش‌های زیادی روبه‌رو شد. در ابتدا، کمبود بودجه و مشکلات اقتصادی ناشی از تغییرات سیاسی، تأثیر زیادی بر کیفیت خدمات داشت. اما با آغاز دهه ۶۰، دولت تلاش کرد تا با خرید اتوبوس‌های جدید و نوسازی ناوگان، وضعیت حمل‌ونقل عمومی را بهبود بخشد. در این دوره، بسیاری از اتوبوس‌ها از کشورهای اروپایی و آسیایی خریداری شدند.
در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰، با توسعه زیرساخت‌های جدید و افزایش تقاضا، خطوط اتوبوسرانی بیشتر در تهران و دیگر کلان‌شهرها گسترش یافت. این دوره به‌ویژه با ورود اتوبوس‌های گازسوز و بهبود سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی هوشمند همراه بود.
اتوبوس‌های مدرن و تحولات جدید
یکی از تحولات قابل توجه در سیستم اتوبوسرانی ایران، ورود اتوبوس‌های مدرن و سبز به بازار حمل‌ونقل عمومی بوده است. از اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰، استفاده از اتوبوس‌های برقی، گازسوز و هیبریدی (ترکیب بنزین و برق) شروع شد. این تغییرات به‌ویژه در جهت کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت خدمات عمومی انجام شد.
در همین راستا، خطوط اتوبوسرانی به سمت اتوبوس‌های تک‌طبقه و کم‌مصرف نیز متمایل شدند. برخی از این اتوبوس‌ها دارای سیستم‌های تهویه مطبوع، صندلی‌های راحت‌تر و دسترسی مناسب برای افراد معلول هستند. البته همچنان چالش‌هایی در زمینه نوسازی و تأمین بودجه برای این طرح‌ها وجود دارد.
خطوط اتوبوسرانی در شهرهای دیگر؛ از تهران تا سایر کلان‌شهرها
در تهران، خطوط اتوبوسرانی در سال‌های اخیر به‌شدت گسترش یافته است. در حال حاضر، تهران با داشتن بیش از ۲۵۰ خط اتوبوسرانی و اتوبوس‌هایی که روزانه میلیون‌ها نفر را جابجا می‌کنند، یکی از بزرگ‌ترین سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی در خاورمیانه را دارد. این خطوط، در کنار سایر وسایل حمل‌ونقل عمومی مانند مترو و تاکسی، به‌عنوان بخشی از شبکه حمل‌ونقل شهری، نقش زیادی در کاهش ترافیک و آلودگی هوا دارند.
اما سایر شهرهای بزرگ ایران نیز به‌ویژه در دهه‌های اخیر، تلاش کرده‌اند تا سیستم اتوبوسرانی خود را بهبود بخشند. در شهرهایی مانند مشهد، اصفهان، شیراز و تبریز، خطوط اتوبوسرانی توسعه یافته و حتی به سیستم‌های هوشمند و مدیریت ترافیک هوشمند تجهیز شده‌اند.
چالش‌ها و مشکلات موجود در سیستم اتوبوسرانی
اگرچه شبکه اتوبوسرانی ایران در سال‌های اخیر پیشرفت‌هایی داشته، اما هنوز هم چالش‌هایی در این حوزه وجود دارد. برخی از مشکلات عمده عبارتند از:
- فرسودگی ناوگان: بسیاری از اتوبوس‌ها کهنه و فرسوده هستند و نیاز به نوسازی دارند.
- کمبود منابع مالی: توسعه خطوط جدید و خرید اتوبوس‌های جدید نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است.
- آلودگی هوا: با وجود استفاده از اتوبوس‌های گازسوز و برقی، هنوز هم بخش زیادی از اتوبوس‌ها به سوخت‌های فسیلی متکی هستند که به آلودگی هوا می‌افزایند.
اتوبوس‌ها، بخشی از زندگی شهری ایران
امروز، باوجود تمام چالش‌ها، اتوبوس‌ها هنوز هم به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین وسایل حمل‌ونقل عمومی در ایران شناخته می‌شوند. این وسایل، نه تنها به‌طور مستقیم در جابجایی مردم نقش دارند، بلکه در کاهش ترافیک و آلودگی هوا نیز اهمیت زیادی دارند. با ادامه روند نوسازی ناوگان و توسعه زیرساخت‌ها، می‌توان امیدوار بود که سیستم اتوبوسرانی ایران به روزهای بهتری برسد.
گزارش: فرنوش آبا
پایان پیام
