وقتی نام “ایران‌خودرو” به میان می‌آید، ذهن بسیاری از ایرانی‌ها ناخودآگاه به سمت واژه‌هایی مثل پیکان، پژو، سمند و دنا می‌رود.
به گزارش پایگاه خبری خودروهای تجاری (سیونا)، این شرکت، نه فقط یک خودروساز بلکه بخشی از حافظه جمعی و تحولات اجتماعی ایران در چند دهه گذشته بوده است. از تولید نخستین پیکان در دهه ۴۰ تا رقابت امروز با برندهای چینی، ایران‌خودرو مسیری پرپیچ‌وخم را طی کرده؛ مسیری میان امید و ناامیدی، پیشرفت و رکود، صنعت و سیاست.
⸻
تولد در دهه ۴۰: آرزوی ایرانیِ خودکفایی
ایران‌خودرو در سال ۱۳۴۱ با نام «ایران ناسیونال» توسط برادران خیامی بنیان‌گذاری شد. هدف، تولید خودرو برای بازار داخلی و کاهش وابستگی به واردات بود. در ابتدا این شرکت به مونتاژ اتوبوس‌های بنز پرداخت. اما نقطه عطف، در سال ۱۳۴۶ رقم خورد، زمانی که اولین پیکان—تحت لیسانس شرکت انگلیسی «روتس»—از خط تولید بیرون آمد.
پیکان به‌سرعت به نماد ماشین خانوادگی ایرانی تبدیل شد. ساده، مقاوم و نسبتاً ارزان بود. تا سال‌ها، پیکان نه‌تنها یک وسیله نقلیه، بلکه بخشی از سبک زندگی ایرانی‌ها شد.
⸻
پس از انقلاب: ملی‌سازی، چالش‌ها و بقای سخت
با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، ایران‌خودرو نیز مانند بسیاری از صنایع دیگر، ملی‌سازی شد. خروج کارشناسان خارجی، تحریم‌ها و جنگ تحمیلی، روند تولید را به‌شدت کند کرد. در سال‌های دهه ۶۰، تنها راه بقا برای ایران‌خودرو، حفظ تولید پیکان بود.
اما با پایان جنگ و آغاز برنامه‌های توسعه‌ای دولت در دهه ۷۰، ایران‌خودرو نفس تازه‌ای گرفت. همکاری با شرکت پژو فرانسه آغاز شد و در اوایل دهه ۷۰، تولید پژو ۴۰۵ آغاز شد. پس از آن، مدل‌هایی مثل پژو ۲۰۶، پارس و ۴۰۷ نیز وارد خط تولید شدند و عملاً جای پیکان را در دل بازار گرفتند.
⸻
دهه ۸۰؛ خودروی ملی و پروژه “سمند”
یکی از مهم‌ترین تحولات تاریخ ایران‌خودرو، تولید اولین خودروی ملی، “سمند” در سال ۱۳۸۰ بود. گرچه پلتفرم آن هنوز بر پایه پژو ۴۰۵ بود، اما طراحی ظاهری و برخی قطعات آن بومی‌سازی شده بود. این اتفاق در زمان خودش یک جهش مهم برای صنعت خودروی کشور محسوب می‌شد.
سمند به‌تدریج جای پیکان را در خطوط تولید گرفت و مدل‌هایی چون سمند LX، سورن و EF7 روانه بازار شدند. ایران‌خودرو با افتخار از تولید ملی صحبت می‌کرد، هرچند برخی کارشناسان معتقد بودند “ملی” بودن این خودرو بیشتر یک شعار است تا واقعیت کامل.
⸻
دهه ۹۰؛ تحریم، کندی رشد و ورود رقیبان چینی
با آغاز دهه ۱۳۹۰ و اعمال تحریم‌های گسترده، صنعت خودروی کشور—از جمله ایران‌خودرو—با مشکلات جدی در تأمین قطعات، نقل‌و‌انتقال مالی و همکاری‌های بین‌المللی مواجه شد. تولید کاهش یافت، کیفیت افت کرد و نارضایتی عمومی بالا رفت.
در همین دوران، برندهای چینی با سرعت وارد بازار ایران شدند و با طراحی‌های به‌روزتر و آپشن‌های متنوع، بخش زیادی از سهم بازار را از آن خود کردند.
ایران‌خودرو در واکنش به این فضا، مدل‌هایی مانند رانا، دنا و دنا پلاس را معرفی کرد؛ خودروهایی که بر پایه پلتفرم‌های قدیمی ساخته شدند ولی ظاهری مدرن‌تر داشتند.
⸻
دهه ۱۴۰۰؛ تلاش برای مدرن شدن در میانه محدودیت‌ها
در سال‌های اخیر، ایران‌خودرو تلاش کرده خود را با تحولات روز صنعت خودرو هماهنگ کند. معرفی پروژه‌هایی مانند تارا، ری‌را و نسخه‌های توربوشارژ دنا و رانا، بخشی از این تلاش‌ها بوده‌اند. همچنین وعده‌هایی درباره توسعه پلتفرم‌های بومی و ورود خودروهای هیبریدی و برقی داده شده، گرچه هنوز بخش عمده‌ای از محصولات، وابسته به طراحی‌های قدیمی هستند.
شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی، برنامه‌ریزی برای صادرات و انعقاد قراردادهای جدید با شرکای آسیایی از جمله برنامه‌های راهبردی این خودروساز در آینده نزدیک است.
⸻
جمع‌بندی
ایران‌خودرو فقط یک کارخانه نیست؛ بخشی از تاریخ اقتصادی، اجتماعی و حتی عاطفی مردم ایران است. شرکتی که از پیکان نوستالژیک آغاز کرد، با پژو جهانی شد، با سمند ملی شد، و حالا در تلاش است تا در میانه محدودیت‌ها، سهمی در آینده خودرویی کشور داشته باشد.
راهی که رفته، پر از درس است و مسیری که در پیش دارد، هنوز روشن نیست.
گزارش: منیژه میرزایی
